خسرو انوشیروان

 

طرحی از خسرو انوشیروان در حال شکار

(با سپاس از کاربر World Imaging در ویکی پدیا برای این عکس)

خسروی نخست، که به انوشیروان (دارنده روان جاوید) مشهور است جایگاه ویژه ای در افسانه ها و ادبیات ایران دارد. معمولا او را با نام انوشیروان دادگر معرفی می کنند و از کاردانی و دادگری وی داستان های فراوان می گویند.

فردوسی درباره انوشیروان می گوید:

همه روی گیتی پر از داد کرد

به هر جای ویرانی آباد کرد...

نبد دادگر تر ز نوشین روان

که بادا همیشه روانش جوان

نه زو پر هنر تر به فرزانگی

به تخت و به داد و به مردانگی

فردوسی همچنان از قول انوشیروان می گوید:

نباید که آن بوم ویران بود

که در سایه شاه ایران بود...

جهاندار نپسندد از ما ستم

که باشیم شادان و دهقان دژم

سعدی خوش سخن هم درباره انوشیروان می گوید:

زنده است نام فرخّ نوشیروان به خیر

گرچه بسی گذشت که نوشیروان نماند

وی همچنین به زیبایی تمام وصیت انوشیروان به فرزندش هرمز را اینچنین نقل می کند:

شنیدم که در وقت نزع روان

به هرمز چنین گفت نوشیروان

که خاطر نگهدار درویش باش

نه در بند آسایش خویش باش

نیاساید اندر دیار تو کس

چو آسایش خویش جویی و بس

نیاید به نزدیک دانا پسند

شبان خفته و گرگ در گوسفند

برو پاس درویش محتاج دار

که شاه از رعیت بود تاجدار

رعیت چو بیخند و سلطان درخت

درخت، ای پسر، باشد از بیخ سخت

مکن تا توانی دل خلق ریش

وگر می‌کنی می‌کنی بیخ خویش

سخن از دادگری انوشیروان در گفته مورخان گوناگون از جمله طبری، یعقوبی و... دیده می شود و تقریبا همه مورخان در موضوع دادگری وی اتفاق نظر دارند. اما به نظر می رسد که این گفته ها و افسانه ها و یادگارهای ادبی، فقط تحت تأثیر یک شخص خاص نیستند بلکه تحت تأثیر یک دوره می باشند. دوره ای برجسته که فرهنگ و تمدن در دوره ساسانی به اوج خود رسید؛ تا جایی که دوره انوشیروان را عصر طلایی ساسانیان می دانند.

پس از گذشت سالیان دراز از فرمانروایی ساسانیان و بدست آوردن تجربیات تلخ و شیرین فراوان، به نظر می آید دوره انوشیروان دوره درس پذیری از همه آن اعصار بود. قبل از انوشیروان نظام مزدکی در ایران حکم فرما شد و انوشیروان معتقد بود که این موضوع یک فتنه بوده است. گفته می شود، او برخورد سختی با سران مزدکیان داشت. شاید ادامه نظام مزدکی ایجاد مشکلات فراوان می کرد اما به هر حال جنبش مزدک باعث تعدیل در دوران ساسانی شد. به نظر می آید تعصب افراطی زرتشتی در دوره انوشیروان کاهش یافته بود و در آن دوره از نخبگان کشور مانند برزویه پزشک و بزرگمهر بختگان بهره های فراوان برده شد. از گفته مورخین اینچنین می توان برداشت کرد که توجه به رفاه و آسایش مردم در اولویت قرار گرفت. دانشگاه جندی شاپور به اوج خود رسید و از ترمیم و تجدید بنای ایوان مدائن در دوران نوشیروان می توان پنداشت که هنر و معماری بسیار مورد توجه بوده است. همه این ها و البته عوامل دیگر، دست به دست هم دادند تا فرهنگ، تمدن و هنر در عصر ساسانی به اوج خود برسد و یادگاری نیک از آن دوران در ذهن ایرانیان به جا بماند.