تاریخ نام کشورمان ایران

 

تاریخ نام کشورمان ایران

در طول تاریخ برای سرزمین ایران نام های فراوانی بکار رفته که مهمترین آنها دو نام "ایران و پارس است.
«ایران» یکی از رایج ترین نام‌های سرزمین وجغرافیای نامهای ایران بوده‌است. واژهٔ ایران (به پارسی باستان: «اَئیریَه‌نا»، به پارسی میانه: Eranshahr.svg، تلفظ با یای مجهول: ĒRĀNŠAHR)، و برگرفته از کلمه «آریانام خَشَترام» و به معنای «سرزمین آریاییان» است که در گذر زمان به ایرانشهر و سپس در دورهٔ ساسانی به ایران تبدیل شده‌است.

کشور ایران ایرانویچ (اریانا، ایراک، اراک، عراق و ایلام) از نظر زبانشناسی ریشه‌های واحدی دارند).

واژهٔ «آریا» در زبان‌های اوستایی، پارسی باستان و سانسکریت به ترتیب به شکل‌های «اََئیریه»، «آریه»، و «اَریه» به کار رفته‌است. همچنین در زبان سنسکریت «اریه» به معنی سَروَر و مهتر و «آریکه» به معنی مَردِ شایستهٔ بزرگداشت و حرمت است و آریایی به زبان اوستایی «ائیرین» و به زبان پهلوی و پارسی دری «ایر» خوانده می‌شود و ایرج به زبان آریایی است. ایر در واژه به‌معنی «آزاده» و جمع آن «ایران» به‌معنی «آزادگان» است.

«ایران» در واژه به معنی «سرزمین آریاییان» است و مدّت‌ها پیش از اسلام نیز نام بومی آن ایران، اِران، یا ایرانشهر بود. ایران در عرصه جهانی تا سال ۱۹۳۵ رسماً «پرشیا» نامیده می‌شد.

وزارت امور خارجه دولت رضاشاه در روز ششم دی‌ماه ۱۳۱۳ بخشنامه‌ای برای همه کشورهای جهان فرستاد تا از روز اول فروردین ۱۳۱۴ (۲۱ مارس ۱۹۳۵ میلادی) نام «پارس» یا «پرشیا»، به صورت رسمی به «ایران» (نام بومی آن) تغییر یابد. قبل از این بخشنامه کشورهای غربی ایران را پرشیا، پرس می نامیدند.

این تصمیم مورد اعتراض گروهی از سیاستمداران و پژوهشگران قرار گرفت که معتقد بودند این کار موجب ایجاد شکاف بین پیشینه تاریخی کشور با ایران امروز می‌شود. در نهایت محمدرضا پهلوی در سال ۱۹۵۹ اعلام کرد که هر دو نام قابل استفاده است.

در کتاب های معجم البلدان و کتاب ابن حوقل، مقدسی، استخری و جغرافی نویسان سده میانی آمده‌است). ایرانی‌ها، از دوران باستان سرزمین خود را ایران و خود را ایرانی می‌نامیدند، ولی در نوشته‌ها و گفتار غربی‌ها و اروپاییان پارس و پارسی خوانده شدند.

پارس نام ساکنان دشت ها و بلندی‌های ایران و شامل مرزهای امپراتوری پارس می‌شود و برابر با نام ایران است. نام پارس شامل همه اقوام و همه سرزمین و فلات ایران، پاکستان، افغانستان و نواحی آسیای میانه و قفقاز نیز می‌شود.

ایرانی‌ها، از دوران باستان سرزمین خود را ایران و خود را ایرانی می‌نامیدند، ولی در نوشته‌ها و گفتار غربی‌ها و اروپاییان پارس و پارسی خوانده شدند.

«ایران» به چم(:معنی) «سرزمین آریاییان» یا «سرزمین آزادگان» است و مدت‌ها پیش از شکست ساسانیان نیز نام این سرزمین نیز ایران، اران، یا ایرانشهر بود. گفتیم که از ۶۰۰ سال پیش از میلاد تا ۱۹۳۵میلادی در عرصه بین‌المللی با نام «پرشیا» شناخته می‌شد،
که در سال ۱۹۳۵ میلادی در شرف بنیادگذاری لیگ ملل با درخواست رسمی رضاشاه همان نام بومی کشور (ایران) در عرصه بین الملل هم مورد کاربرد قرار گرفت، چرا که نام «پرشیا» متناظر نام ایران بوده است و در زبان‌های اروپایی به شوند(:دلیل) پیشینه‌ِی تاریخی - فرهنگی‌اش هنوز هم روایی دارد. اما در اخبار سیاسی بیشتر از نام ایران بهره می‌برند.

کلمه ٔفارس و پارس به سراسر خاک ایران نیز اطلاق شده‌است. صورتی از این کلمه را که در زبان انگلیسی از اصل یونانی گرفته‌اند در زبان مذکور بجای لغت ایران به کار می‌برند و چون این صورت یعنی پرشیا (به انگلیسی: Persia) در زمان رضاشاه پهلوی در ایران نیز بکار می‌رفت دستوری در منع استعمال این واژه صادر شد و مقرر گردید درکتاب‌ها و نوشته‌های ایرانی همه جا واژه ٔ ایران برای نامیدن این کشور به کار رود.

با وجود اینکه ایران تنها نامی است که نزد ایرانیان بطور مستمر در طول هزاران سال بکار می رفته است و تنها در شاهنامه بیشتر از ۷۲۰ بار و در کتاب عبید زاکانی بیشتر از ۴۰۰ بار واژه ایران و ایرانا بکار رفته است. و نماد و رمز وحدت و تقدس به خود گرفته است اما اروپائیان تا اواخر سده هفده خیلی کم این نام را به کار میبردند و در عوض همواره "پارس " را هم چم و بجای ایران بکار می برده اند.

در تمامی اسناد و قراردادها سده های گذشته بین ایران و دولتهای خارجی نیز در متن پارسی ایران و در متن خارجی پارس بکار رفته است. برای هریک از این نامها نقشه ها و سندهای تاریخی وجود دارد.

واژه ایران به عنوان یک واحدجغرافیای سیاسی در کتاب مسالک الابصار فی ممالک الامصار( شهاب الدین احمد بن فضل الله عمری (۷۰۰ - ۷۴۹ق) ایران را در فصلی بنام مملکت ایرانی ها توضیح داده شده است. اروپایی ها همواره تا سال ۱۳۱۳ ش. از ایران بنام پرشیا یاد کرده اند.دراروپا اشتیلرآلمانی اولین بار بجای پرشیا نام ایران را در نقشه ها رایج ساخت.

دولت ایران در سال ۱۳۱۳ خورشیدی رسماً از همه کشورهای خارجی خواست که به‌جای کلمه دولت فارس (پرشیا) و یا شاه پرشیا، از عبارت قدیمی‌تر "ایران" و «شاهنشاه ایران» استفاده کنند. از این زمان به بعد نام پرشیا که در ادبیات اروپایی واژه‌ای بسیار غنی و متضمن ارزشهای تاریخی و هنری زیادی بود، رنگ باخت و کلمه پرشیا به تاریخ پیوست؛ در حالی‌که اصالت نام تاریخی پرشیا و پرس کمتر از نام ایران نبود.